Σύγχρονη Κριτική στο Κράτος και τα συστήματα Δημόσιας Διοίκησης

Παγιδευμένες Διαδρομές

 Το κράτος και τα συστήματα δημόσιας διοίκησης δεν χαρακτηρίζονται από αιώνια σταθερότητα. Είναι όμως βαριοί μηχανισμοί, εξελίσσονται αργά και αλλάζουν δύσκολα. Στην Ελλάδα όλες οι μελέτες έχουν δείξει ότι το κράτος είναι παίκτης περιορισμένης μεταρρυθμιστικής ικανότητας. Πρόκειται για το περίφημο «πρόβλημα διακυβέρνησης». Οπως μάλιστα έγραψε προφητικά - το 2007 - ο K. Featherstone, «το πρόβλημα διακυβέρνησης θέτει εν αμφιβόλω όχι μόνο την κατεύθυνση και την έκταση του εκσυγχρονισμού, αφορά και τη δυνατότητα της Ελλάδας να παραμείνει στον πυρήνα της ΕΕ».

Η μεταρρύθμιση της διοίκησης επιτελείται βαθμιαία. Το «βαθμιαίο», εν τούτοις, προϋποθέτει μια κρίσιμη στιγμή, η οποία δίνει την αρχική ορμή ή επιταχύνει τη διαδρομή. Αυτές οι στιγμές-ευκαιρίες δεν ορίζονται τεχνοκρατικά αλλά πολιτικά. Η πολιτική δίνει το έναυσμα και υποδεικνύει τη μεταρρυθμιστική ατζέντα. Η πολιτική κινητοποιεί τους «ειδικούς» αλλά και επιλέγει ποιοι ειδικοί μεταξύ των ειδικών θα λειτουργήσουν σαν πνευματική και διαχειριστική «ατμομηχανή» της μεταρρυθμιστικής καινοτομίας.

Στην ιστορία της Μεταπολίτευσης, με δεδομένο ότι αρχικά (1974-77) τα κεντρικά διακυβεύματα δεν είχαν σχέση με τη δομή της διοίκησης αλλά με τον εκδημοκρατισμό, τρεις ήταν οι μεγάλες κομβικές στιγμές: 1981, 1996, 2009. Και οι τρεις κατά σύμπτωση ήταν οι στιγμές του ΠαΣοΚ, με πιο σημαντικές εκείνες του 1981-85 και του 2009-2011. Θα αναφερθούμε, για λόγους χώρου, κυρίως σε αυτές. Τι συνέβη λοιπόν στη Μεταπολίτευση;

Η μεγέθυνση της δημόσιας απασχόλησης είναι το κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου 1981-85. Το κράτος υφίσταται μια κρίσιμη αλλαγή: μετατρέπεται από καΐκι σε μεγάλο οχηματαγωγό. Αλλάζει μέγεθος. Μόνο που τα διαδοχικά κύματα προσλήψεων δεν συνοδεύονται από σοβαρές μεταρρυθμίσεις δομής. Την περίοδο 1981-85 υπήρξε σταθεροποίηση, εδραίωση και εμβάθυνση του παλαιού - κακού - παραδείγματος. Η αλλαγή μέσω μη αλλαγής ήταν αλλαγή καθοριστική, μεγάλου βεληνεκούς. Στην ουσία, η «πρώτη γενιά μεταρρυθμίσεων», αυτή των δεκαετιών του 1970 και του 1980, υπονόμευσε το δυναμικό της «δεύτερης γενιάς μεταρρυθμίσεων», αυτής των δεκαετιών 1990 και 2000 (Γ. Παγουλάτος). Η μη μεταρρύθμιση (η οποία συνοδεύτηκε από αρκετές επί μέρους μεταρρυθμίσεις) λειτούργησε σαν αντι-μεταρρύθμιση.

Η τελευταία μεγάλη καμπή είναι αυτή της περιόδου 2009-2011. Η χρεοκοπία του κράτους έφερε στο επίκεντρο τη δυνατότητα μιας μεγάλης μεταρρύθμισης. Οι ιδέες που στήριξαν το παλαιό σύστημα είχαν ηττηθεί και οι πόροι για τη συντήρησή του δεν υπήρχαν. Οι ιδέες για μεγάλη κρατική τομή και για αλλαγή παραδείγματος εξηγούσαν πολύ καλύτερα από τις παλαιές ιδέες το καθεστώς οικονομικού τρόμου στο οποίο είχε βρεθεί η χώρα. Το «Η κρίση είναι ευκαιρία» συνόψιζε την ιστορική δυνατότητα υλοποίησης ενός νέου μεταρρυθμιστικού σχεδίου. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, ο Καλλικράτης, το Ενιαίο Μισθολόγιο, η Ενιαία Αρχή Πληρωμών, η αξιολόγηση, η μεταρρύθμιση των δημόσιων προμηθειών, ο ΕΟΠΥΥ κ.λπ. αποτελούν παραδείγματα της μεταρρυθμιστικής ορμής που είχε την αφετηρία της στο 2009.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι οι περισσότερες από τις μεταρρυθμίσεις αυτές είτε απέτυχαν πλήρως είτε υλοποιήθηκαν ανεπαρκώς είτε εγκαταλείφθηκαν. Η κατάρα του Δημοσίου; Θα λέγαμε «όχι». Η έλλειψη πόρων, η ένταξη των μεταρρυθμίσεων σε μια εισπρακτική λογική, η γρήγορη απώλεια πολιτικής νομιμοποίησης λόγω της βίαιης λιτότητας και των οριζόντιων περικοπών, η μεγάλη προχειρότητα και, βέβαια, ο χαοτικός συντονισμός του Γ. Παπανδρέου υπονόμευσαν το όποιο, έστω ατελές, μεταρρυθμιστικό σχέδιο. Οι συνθήκες για τον σχηματισμό μιας μεταρρυθμιστικής πλειοψηφίας εντός του κράτους (και της κοινωνίας) εξανεμίστηκαν γρήγορα. Τα οριζόντια μέτρα έφεραν απογοήτευση, καχυποψία και οργή εντός της διοίκησης και ειδικά μεταξύ των καλυτέρων, των εχόντων συμφέρον από τη μεταρρύθμιση. Αν οι ελληνικές κυβερνήσεις και η ΕΕ ήθελαν η «μεγάλη μεταρρύθμιση» να αποτύχει, δεν θα επέλεγαν αποτελεσματικότερη πολιτική από τη μακροοικονομική πολιτική που περιγράφεται στα διαδοχικά μνημόνια. Σήμερα όλοι γνωρίζουν ότι το Δημόσιο αποσυντίθεται.

Η περίοδος 1981-85 ήταν η κρίσιμη διασταύρωση. Σταδιακά, η αντι-μεταρρύθμιση «κλείδωσε», το μαγαζί μεγάλωσε, η πολυνομία επεκτάθηκε, η ικανότητα συντονισμού των δημόσιων πολιτικών μειώθηκε. Γύρω από το Δημόσιο συγκροτήθηκαν συμφέροντα συλλογικά (δημόσιοι υπάλληλοι, συνδικάτα) και ιδιωτικά (κόσμος της φοροδιαφυγής και, λίγο αργότερα, της μεγάλης διαπλοκής) που δεν ήταν μόνον ή κυρίως πελατειακά ή κομματικά. Ήταν συμφέροντα της ιδιωτικής σφαίρας και, συχνά, της περίφημης κοινωνίας πολιτών, που μάλλον χρησιμοποιούσαν τα κόμματα παρά χρησιμοποιούνταν από αυτά. Το σύστημα άρχισε να λειτουργεί ως τροχοπέδη σε μελλοντικές μεταρρυθμίσεις. Στην πραγματικότητα, αυτό που σταδιακά δημιουργήθηκε ήταν ένα «καθεστωτικό μπλοκ» με επίκεντρο μια σφριγηλή μεσαία τάξη, στηριγμένη όμως είτε σε δημόσιο χρήμα (υπερταλαντούχοι υψηλόμισθοι υπάλληλοι, επιχειρηματίες πρωτοπόροι στις κρατικές συμβάσεις) είτε στη μη απόδοση οφειλόμενου στο Δημόσιο χρήματος (οι εκατομμύρια φοροδιαφεύγοντες υπερήφανοι συμπολίτες μας). Οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα, όπως και οι άνεργοι, τα δύο πιο λαϊκά τμήματα των λαϊκών στρωμάτων (τα κατ' εξοχήν στερημένα ισχύος και συνδικαλιστικής εκπροσώπησης) είναι εκείνα που έμειναν εκτός τού ως άνω «μπλοκ». Όταν εξετάζει κανείς τη μακρά διάρκεια, διαπιστώνει ότι το πιο λαϊκό τμήμα του λαού ήταν αυτό που έχασε τα περισσότερα από την ασυνάρτητη συγκρότηση του κράτους.

Κάθε θεσμός είναι ένα ατελές συμβόλαιο που απαιτεί έναν αργό, βασανιστικό αγώνα για τη βελτίωσή του. Στην Ελλάδα όλες οι ευκαιρίες βελτίωσης σπαταλήθηκαν. Πέραν της ασθενούς βούλησης των κομμάτων, αξίζει ίσως να κατανοήσουμε την αλυσίδα των διαδρομών. Η αλυσίδα αυτή εξηγεί καλύτερα γιατί το Δημόσιο έχει μετατραπεί σε επικίνδυνη ζώνη. Και γιατί απέτυχε και το λαϊκιστικό και το εκσυγχρονιστικό ΠαΣοΚ, και η ΝΔ και η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου. Σε αυτή την αλυσίδα, ένας ηγέτης που πολλοί αναπολούν, ο Α. Παπανδρέου, έθεσε το θεμέλιο της μεταγενέστερης πορείας. Φυσικά, ως στρατηγός των μεγάλων επιλογών, υποτιμούσε τα ταπεινά «ατελή συμβόλαια». Ωστόσο οι συντεχνίες κάθε είδους, όπως και το μικρό και το μεγάλο κεφάλαιο, δεν τα υποτίμησαν. Επένδυσαν πάνω σε αυτά, με τα γνωστά αποτελέσματα.

του κ. Γεράσιμου Μοσχονά,

αναπληρωτή καθηγητή Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο,

δημοσιευθέν άρθρο στην εφημερίδα «Το Βήμα», στις 08/07/2012, σελ.Α26

Σύγχρονη Κριτική στο Κράτος και τα συστήματα Δημόσιας Διοίκησης

Πολυτεχνείο 17η Νοεμβρίου 1973: Μια αυθόρμητη κίνηση που ξεκίνησε από την ανάγκη για ξέσπασμα

Μήπως σήμερα πληρώνουμε το αίμα που έτρεξε εκείνα τα βράδια όχι μόνο εντός ή εκτός του Πολυτεχνείου αλλά και στους γύρω χώρους του;

Μαρτυρίες από τα δραματικά γεγονότα του  Πολυτεχνείου

Σαράντα χρόνια πέρασαν από την αποφράδα ημέρα που το τανκς πέρασε τη .. πόρτα του Πολυτεχνείου την 17^η Νοεμβρίου 1973 – Τ. Πρωτονοτάριος «θέλαμε κάτι να κάνουμε, να αλλάξει κάτι» - Μ. Μανωλάς «μια αυθόρμητη κίνηση που ξεκίνησε από την ανάγκη για ξέσπασμα»

Πολυτεχνείο… Για τους περισσότερους νέους σήμερα δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία παράξενη ανάμνηση. Ακούνε, διαβάζουν για την συγκεκριμένη επέτειο της 17^ης Νοεμβρίου αλλά ανάθεμα και εάν γνωρίζουν τι πραγματικά έγινε εκείνες τις ημέρες σε έναν από τους ιερότερους Ναούς της Εκπαίδευσης. Δυστυχώς, οι πρωταγωνιστές είναι ακόμη πονεμένοι. Βλέπετε, μπορεί για κάποιους τα χρόνια να έχουν περάσει και να αναρωτιούνται μεγαλόφωνα «μα έχουν περάσει κιόλας σαράντα χρόνια» όμως για κάποιους άλλους οι πληγές είναι ακόμη ανοιχτές. Η ιστορία του Πολυτεχνείου και όσα έγιναν εκείνες της ημέρες εντός και εκτός του συγκεκριμένου χώρου δύσκολα μπορούν ακόμη και σήμερα να αποκωδικοποιηθούν. Το υποκειμενικό στοιχείο είναι πολύ έντονο για να πάρει τις κατάλληλες αποστάσεις και να πει με ψυχραιμία ανακαλώντας τη μνήμη για τα αίτια, τις αφορμές και κυρίως τις συνέπειες εκείνων των ημερών που στιγμάτισαν την σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Ναι, η Χούντα έπεσε. Ναι, η Δημοκρατία αποκαταστάθηκε αλλά με ποιο τίμημα αλήθεια; Μήπως σήμερα πληρώνουμε το αίμα που έτρεξε εκείνα τα βράδια όχι μόνο εντός ή εκτός του Πολυτεχνείου αλλά και στους γύρω χώρους του;

Πόνος

Με αφορμή αυτά τα σαράντα χρόνια που έχουν περάσει από τότε, από την αποφράδα βραδιά της 17^ης Νοεμβρίου του 1973 όταν το τανκς παρέσυρε στο διάβα τα πάντα και μπήκε στο χώρο του Πολυτεχνείου, ζητήσαμε από Ναξιώτες που ήταν στους χώρους αυτούς να μας εκμυστηρευτούν εάν μπορούν στιγμές που χάραξαν το μυαλό τους για πάντα και θα τους συνοδεύουν σε κάθε τους κίνηση. Κάποιοι απάντησαν θετικά και προσπάθησαν μέσα σε λίγα λόγια να μεταφέρουν ένα κλίμα που μοιάζει τελείως διαφορετικό με τη σημερινή κοινωνία και μάλιστα δεν δίστασαν να προβούν σε συγκρίσεις. Κάποιοι άλλοι επέλεξαν την σιωπή. Ευχαρίστησαν για το ενδιαφέρον και έδωσαν ραντεβού σε μερικά χρόνια όταν οι «πληγές θα έχουν κλείσει και δεν θα πονάνε τόσο» μας είπε ένας από τους μεγάλους πρωταγωνιστές που επιμένει να διατηρεί την ανωνυμία του. Έβαλε το χέρι στη καρδιά, χαμογέλασε και αρκέστηκε να δηλώσει «όταν είμαι σε θέση να μιλήσω για ότι έγινε, τότε μπορεί να γράψουμε και πάλι την ιστορία από την αρχή»… Φοβίζει λίγο δεν νομίζετε μία τέτοια δήλωση; Κι όμως δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι ουκ ολίγοι από τους ανθρώπους που βρέθηκαν έστω και έξω από το Πολυτεχνείο, εμφανίστηκαν αργότερα ως πρωταγωνιστές και εξαργύρωσαν σε πολύ υψηλό αντίτιμο υπηρεσίες και αγώνες στους οποίους ενδεχομένως δεν ήταν καν παρόντες. Κι όμως αυτοί οι άνθρωποι είναι που σήμερα όχι απλά κυβερνούν την χώρα αλλά έχουν και το μεγαλύτερο μερίδιο για ότι έχει συμβεί στην εποχή της Μεταπολίτευσης.

Αυθορμητισμός

Ένας από τους ανθρώπους που έζησε από κοντά την υπόθεση «Πολυτεχνείο» είναι ο νυν αντιδήμαρχος κ. Τοτόμης Πρωτονοτάριος. Μαζί με τον αδελφό του Νίκο (σ.σ. γιατρός κι αυτός σήμερα στη Νάξο), μαθητές της 6^ης Γυμνασίου, στο περίφημο 3^ο Γυμνάσιο Αθηνών (όπου άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του ως εκπαιδευτικός ο αείμνηστος Γιώργος Ζευγώλης) στους Αμπελόκηπους είχε ζήσει από πρώτο χέρι όλη την αγωνία και τη δίψα των ανθρώπων που μπήκαν εκείνες τις ημέρες στο Πολυτεχνείο αυθόρμητα με ένα και μοναδικό σύνθημα «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία». Κανείς τότε δεν είχε μπει στο Πολυτεχνείο με σκοπό να γράψει ή να είναι μέρος της ιστορίας. Το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν απλά και μόνο να πιέσουν μία κυβέρνηση δικτατορίας ώστε να αλλάξει ρότα και σκοπό. «θέλαμε απλά να συμμετάσχουμε. Με τον αυθορμητισμό και τα νιάτα μας καθότι ούτε 18 ετών δεν είμαστε καλά καλά, το μόνο που θέλαμε ήταν να κάνουμε κάτι. Αυτό το «κάτι» ζητούσαμε. Μαζί με τον αδελφό μου το Νίκο είχαμε οργανώσει μία μεγάλη ομάδα 50 – 60 παιδιών από το σχολείο που πηγαίναμε καθημερινά τρόφιμα και φρούτα σε όσους ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο. Από το μεσημέρι της Τετάρτης, εάν θυμάμαι καλά, έως και την Παρασκευή κατεβαίναμε περπατώντας από τους Αμπελόκηπους στα Εξάρχεια και μεταφέραμε τρόφιμα. Η ανησυχία στο σπίτι έκδηλη αν και ουσιαστικά δεν ήξεραν που πηγαίναμε. Τα μπλόκα συνεχόμενα και όσο περνούσαν οι ώρες οι έλεγχοι γίνονταν όλο και πιο έντονοι. Θυμάμαι την Δαμανάκη με το μικρόφωνο στο χέρι αλλά η εικόνα που κρατάω πάντα στο μυαλό μου είναι η παρουσία κάθε λογής ανθρώπων στο χώρο του Πολυτεχνείου. Από εργάτες και οικοδόμους έως πανεπιστημιακούς. Όλοι μαζί σε ένα κοινό σκοπό. Να αλλάξουν κάτι. Κι εμείς από κοντά»

Διαφορετική

Από το απόγευμα της Παρασκευής η ένταση αυξάνονταν. Πολύ ξύλο από τους αστυνομικούς του γύρω χώρους και βέβαια δακρυγόνα. Φύγαμε από τη περιοχή προς την Ομόνοια όπου κρυφτήκαμε στο ραφείο ενός Απειρανθίτη, συγχωρεμένος σήμερα έως να καθαρίσει λίγο η ατμόσφαιρα. Στη συνέχεια μέσω της πλατείας Εξαρχείων φύγαμε προς το Πεδίο του Άρεως αλλά σίγουρα μία τέτοια κίνηση δεν ήταν εύκολη. Αλλά τα χρόνια τότε. Τις επόμενες ημέρες δεν μπορούσες καν να βγεις στο μπαλκόνι του σπιτιού σου. Μέναμε στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα και άκουγες τις σφαίρες να σφυρίζουν δαιμονισμένα. Η επέμβαση του στρατού ήταν αμείλικτη. Πολύ ξύλο…» Ο κ. Πρωτονοτάριος δεν διστάζει να απαντήσει «ναι εάν μπορούσα να γυρίσω το χρόνο πίσω θα ήμουν και πάλι εκεί. Όμως, σήμερα η νέα γενιά είναι διαφορετική. Μάλλον έχει περάσει μία καλή ζωή και δεν έχει τις ανησυχίες που είχαμε τότε. Ναι ήμουν πολιτικοποιημένος, όπως όλοι άλλωστε. Όχι όμως κομματικοποιημένοι. Δεν υπήρχε κάτι τέτοιο. Η γενιά εκείνη του πολυτεχνείου που σήμερα κυβερνάει έχει σημαντικές ευθύνες για την κατάσταση στην Ελλάδα. Δεν είναι λίγοι αυτοί που εκμεταλλεύτηκαν το Πολυτεχνείο για ίδιο όφελος και αυτό με ενοχλεί». Και καταλήγει λέγοντας «είχαμε την αίσθηση τότε ότι κάτι προσφέραμε κι εμείς. Έστω και κάτι μικρό. Τότε είχαμε ως στόχο την Ελευθερία, την καλύτερη παιδεία και το ψωμί. Σήμερα, έχουμε χάσει την Ελευθερία, η Παιδεία χάλασε και τι απέμεινε; Το ψωμί αλλά και αυτό ..σώνεται».

Κάγκελα

Ένας δεύτερος πρωταγωνιστής είναι ο Μανώλης Μανωλάς. Ένας άνθρωπος που έχει γράψει τη δική του ιστορία στην τοπική αυτοδιοίκηση της Νάξου και δη στην Ορεινή ως πρόεδρος της Κορώνου αλλά και με παράσημα όπως τη σύσταση της ΟΝΑΣ. Στο Πολυτεχνείο εκείνες τις «τρελές» μέρες του Νοεμβρίου του 1973 δεν μπήκε μέσα. Δεν χρειάστηκε γιατί πολύ απλά το σπίτι του ήταν δύο δρόμους πιο πάνω και μάλιστα πίσω από την περίφημη σε όλους οδού Μπουμπουλίνας. «δύο βήματα και ήμουν εκεί, στην καρδιά των γεγονότων». Ως επιχειρηματίας (σ.σ. κατασκευαστής) θυμάται την σκαλωσιά που του ξήλωσαν στην πολυκατοικία που έφτιαχνε στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα «είδα μία ολόκληρη σκαλωσιά να γίνεται αποκαΐδια καθώς είχαν μεταφέρει όλα τα ξύλα από τα πιο μικρά έως τα πιο μεγάλα στην Πατησίων στο ύψος της ΑΣΟΕ για αν τα κάψουν». Ουκ ολίγες φορές βγήκε στο μπαλκόνι του σπιτιού του για να πετάξει αντικείμενα στους αστυνομικούς που περνούσαν από κάτω με προορισμό το Πολυτεχνείο, ενώ η στιγμή που σίγουρα δεν θα ξεχάσει και έρχεται άμεσα στο μυαλό του είναι της μάνας του έξω από το Πολυτεχνείο «όχι δεν θα το ξεχάσω. Να είμαι μέσα στο Πολυτεχνείο, στα κάγκελα γαντζωμένος και να είναι η μάνα μου έξω και να με παρακαλάει να βγω γιατί θα με σκότωναν. Μου έλεγε «θα σε σκοτώσουν, βγες έξω». Αλλά εμείς εκεί. Νομίζω ότι ταιριάζει το «μας έκλαιγαν ζωντανούς οι μάνες μας» που είχε τραγουδήσει λίγο αργότερα ο Φλώριος όταν έγινε η επιστράτευση για την Κύπρο, μερικούς μήνες αργότερα. Ναι, εάν με ρωτήσεις ποια εικόνα θα κρατήσω είναι αυτή. Της μάνας μου αλλά και όλων των παιδιών που ήταν μέσα, οι οποίες παρακαλούσαν τα παιδιά τους να βγουν έξω. Για να μην τα σκοτώσουν».

Ξέσπασμα

Ο κ. Μανωλάς όπως αναφέραμε δεν κλείστηκε μέσα στο Πολυτεχνείο. Ναι μπήκε και βγήκε καθότι …γειτονόπουλο και «ότι γινόταν ήταν προϊόν αυθορμητισμού. Ενός ξεσπάσματος που είχε προέλθει από έναν μουδιασμένο λαό που είχε στερηθεί για χρόνια αρκετά πράγματα και όχι μόνο υλικά. Η κατάσταση ήταν όπως βλέπεις μία χύτρα που βράζει και αναζητεί τρόπο να εκτονωθεί μέσα από το σπάσιμο του καπακιού. Αυτό ήταν ουσιαστικά. Μία εκτόνωση ανθρώπων που ζητούσαν, διεκδικούσαν τα αυτονόητα. Και μέσα στο χώρο του Πολυτεχνείου δεν ήταν μόνο φοιτητές. Ήταν πλήθος διαφορετικών ανθρώπων κάθε ηλικίας, μόρφωσης και επαγγελμάτων». Ο κ. Μανωλάς όμως δίνει μία άλλη διάσταση λέγοντας «και σήμερα στο ίδιο σκηνικό βρισκόμαστε. Και σήμερα υπάρχει αυτή η ανάγκη για το ξέσπασμα. Το βλέπεις καθημερινά στις συζητήσεις με τους συνανθρώπους μας. Ένα σπίρτο χρειάζεται. Μία κουβέντα ανοίγει και αρχίζουν να εξωτερικεύουν τις σκέψεις τους. Όπως και τότε που ήταν μαγκωμένοι και μουγγοί. Αλλά το ξέσπασμα έγινε. Κάτι αντίστοιχο μπορεί να γίνει και σήμερα»… 

ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΛΙΑΝΟΣ,

Αναρτήθηκε από ΚΥΚΛΑΔΙΚΗ,

Ημερήσια Εφημερίδα των Κυκλάδων,

 Παρασκευή, 15 Νοεμβρίου 2013

Πολυτεχνείο 17η Νοεμβρίου 1973: Μια αυθόρμητη κίνηση που ξεκίνησε από την ανάγκη για ξέσπασμα